Tổng quan
Sởi là một bệnh nhiễm trùng ở trẻ nhỏ do virus gây ra. Sởi từng khá phổ biến nhưng hiện nay chúng ta có thể phòng ngừa bằng cách tiêm vắc xin.
Bệnh sởi rất dễ lây lan và có thể nghiêm trọng, thậm chí gây tử vong cho trẻ nhỏ. Tỷ lệ tử vong đang giảm dần trên toàn thế giới khi ngày càng có nhiều trẻ em được tiêm ngừa bệnh sởi. Tuy vậy hàng năm vẫn có hơn 200.000 người tử vong mỗi năm do căn bệnh này, chủ yếu là ở trẻ nhỏ.
Triệu chứng của bệnh sởi
Các triệu chứng của bệnh xởi thường xuất hiện đầu tiên trong vòng 10 – 12 ngày kể từ ngày tiếp xúc với virus. Các triệu chứng này bao gồm:
- Ho
- Sốt
- Sổ mũi
- Đỏ mắt
- Viêm họng
- Đốm trắng bên trong miệng
Các vết phát ban lan rộng là một dấu hiệu của bệnh sởi. Phát ban này có thể kéo dài đến 7 ngày và thường xuất hiện trong vòng 14 ngày kể từ khi tiếp xúc với virus. Nó thường phát triển trên đầu và từ từ lan sang các bộ phận khác của cơ thể.
Nguyên nhân gây bệnh sởi
Bệnh sởi là do nhiễm virus thuộc họ paramyxovirus. Khi nhiễm virus này, chúng sẽ xâm nhập vào các tế vào chủ và sử dụng các thành phần của tế bào để hoàn thành vòng đời của nó.
Virus sởi lây nhiễm qua đường hô hấp trước tiên. Tuy nhiên, cuối cùng nó sẽ lây lan sang các bộ phận khác của cơ thể qua đường máu.
Bệnh sởi chỉ được biết là xảy ra ở người và không xảy ra ở các loại động vật khác. Có 24 loại bệnh sởi được biết đến nhưng hiện nay chỉ có 6 loại là phổ biến.
Con đường lây nhiễm của bệnh sởi
Bệnh sởi có thể lây lan trong không khí từ các giọt bắn của đường hô hấp và các hạt khí dung nhỏ. Người bị bệnh có thể giải phóng virus vào không khí khi họ ho hoặc hắt hơi.
Các giọt bắn này cũng có thể lắng động trên các vật thể và bề mặt. Bạn có thể bị nhiễm bệnh nếu tiếp xúc với vật bị nhiễm bệnh như tay nắm cửa, sau đó chạm vào mặt, mũi hoặc miệng.
Virus sởi có thể sống bên ngoài cơ thể lâu hơn bạn nghĩ. Trên thực tế, nó có thể vẫn lây nhiễm trong không khí hoặc trên các bề mặt cho đến 2 tiếng sau.
Bệnh sởi có lây lan không?
Bệnh sởi rất dễ lây lan. Điều này có nghĩa là nhiễm trùng có thể lây lan rất dễ dàng từ người này sang người khác.
Một người nhạy cảm tiếp xúc với virus sởi có tới 90% nhiễm bệnh. Ngoài ra, một người bị nhiễm bệnh có thể tiếp tục lây lan virus cho bất cứ nơi nào cho 9 – 18 người khác.
Một người mắc bệnh sởi có thể truyền virus cho người khác trước khi họ biết mình mắc bệnh. Người bị bệnh có thể lây nhiễm trong 4 ngày trước khi xuất hiện các triệu chứng. Sau khi xuất hiện phát ban, vẫn có thể lây nhiễm sang người khác trong 4 ngày tiếp theo.
Yếu tố nguy cơ chính để mắc bệnh sởi là do chưa tiêm chủng. Ngoài ra, một số nhóm có nguy cơ phát triển các biến chứng của bệnh sởi cao hơn bao gồm trẻ nhỏ, những người bị suy giảm hệ miễn dịch và phụ nữ mang thai.
Chẩn đoán bệnh sởi
Nếu bạn nghi ngờ mình bị bệnh sởi hoặc đã tiếp xúc với người bị bệnh sởi thì hãy liên hệ ngay với bác sĩ. Họ có thể sẽ đánh giá tình hình và hướng dẫn bạn nên khám ở đâu, khám như thế nào và chẩn đoán bệnh cho bạn.
Các bác sĩ có thể xác nhận bệnh sởi qua cách kiểm tra phát ban trên da và các triệu chứng đặc trưng của bệnh như đốm trắng trong miệng, sốt, ho và đau họng.
Nếu họ nghi ngờ bạn mắc bệnh sởi dựa theo tiền sử và quan sát, bác sĩ có thể yêu cầu bạn xét nghiệm máu để kiểm tra virus sởi.
Điều trị bệnh sởi
Hiện không có cách điều trị cụ thể cho bệnh sởi. Không giống các bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn, nhiễm trùng do virus không nhạy cảm với kháng sinh. Virus và các triệu chứng thường biến mất sau khoảng 2 – 3 tuần.
Có một số biện pháp can thiệp dành cho những người đã tiếp xúc với virus. Những điều này có thể giúp ngăn ngừa nhiễm trùng hoặc giảm bớt mức độ nghiêm trọng của nó bao gồm:
- Tiêm vắc xin xởi trong vòng 72 giờ sau khi tiếp xúc
- Một liều protein miễn dịch được gọi là immunoglobulin được thực hiện trong vòng 6 ngày kể từ ngày tiếp xúc
Các bác sĩ có thể đề nghị những điều sau để giúp bạn hồi phục:
- Acetaminophen (Tylenol) hoặc ibuprofen (Advil) để hạ sốt
- Nghỉ ngơi để giúp tăng cường hệ thống miễn dịch của bạn
- Bổ sung nhiều nước
- Sử dụng máy tạo độ ẩm để giảm ho và đau họng
- Bổ sung thêm vitamin A
Sởi ở người lớn
Mặc dù bệnh sởi đa phần là ở trẻ nhỏ nhưng người lớn cũng có thể mắc bệnh sởi. Những người không tiêm phòng có nguy cơ mắc bệnh sởi cao hơn.
Theo trung tâm kiểm soát dịch bệnh CDC Hoa Kỳ cho biết, các biến chứng nghiêm trọng không chỉ xảy ra ở trẻ nhỏ mà còn ở người lớn trên 20 tuổi. Những biến chứng nguy hiểm có thể kể tới như viêm phổi, viêm não và mù lòa.
Nếu bạn là người lớn chưa được tiêm phòng sởi hoặc không chắc chắn về tình trạng tiêm chủng của mình thì bạn nên tìm gặp bác sĩ để được tiêm phòng ngay.
Sởi ở trẻ sơ sinh
Thuốc chủng ngừa bệnh sởi không được tiêm cho trẻ sơ sinh cho tới 12 tháng tuổi. Trước khi nhận được liều vắc xin đầu tiên cũng là thời điểm trẻ dễ bị nhiễm virus sởi nhất.
Trẻ sơ sinh nhận được một sự bảo vệ khỏi bệnh sởi thông qua miễn dịch thụ động, được cung cấp từ mẹ sang con qua nhau thai và trong quá trình bú mẹ.
Tuy nhiên, khả năng miễn dịch này có thể mất đi chỉ trong hơn 2,5 tháng sau khi sinh hoặc thời gian ngừng cho con bú.
Trẻ em dưới 5 tuổi rất dễ bị biến chứng của sởi. Chúng có thể bao gồm các biến chứng nặng như viêm phổi, viêm não, nhiễm trung tai dẫn đến mất thính giác.
Thời kỳ ủ bệnh của sởi
Thời kỳ ủ bệnh của bệnh của bệnh truyền nhiễm là từ khi tiếp xúc đến khi các triệu chứng phát triển. Thời gian ủ bệnh của sởi là từ 10 – 14 ngày.
Sau thời gian ủ bệnh, bạn có thể bắt đầu gặp các triệu chứng không đặc hiệu như sốt, ho, sổ mũi. Phát ban sẽ bắt đầu phát triển vài ngày sau đó.
Điều quan trọng bạn cần nhớ là bạn vẫn có thể lây bệnh cho người khác trong bốn ngày trước khi phát ban. Nếu bạn nghĩ rằng bạn đã tiếp xúc với bệnh sởi và chưa được tiêm phòng, hãy liên hệ bác sĩ ngay.
Bệnh sởi và rubella
Bạn có thể đã nghe nói rubella được gọi là bệnh sởi Đức. Nhưng thực chất bệnh sởi và bệnh rubella là do hai loại virus khác nhau gây ra.
Bệnh rubella không dễ lây lan như bệnh xởi nhưng nó có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng với các phụ nữ đang mang thai.
Mặc dù các loại virus khác nhau gây ra bệnh sởi và bệnh rubella nhưng chúng có các điểm chung như:
- Dễ lây lan qua không khí khi ho và hắt hơi
- Gây sốt và phát ban
- Chỉ xảy ra ở người
Cả bệnh sởi và rubella đều có thể phòng tránh qua tiêm vắc xin sởi-quai bị-rubella (MMR) và sởi-quai bị – rubella – varicella (MMRV).
Phòng chống bệnh sởi
Có một số cách để phòng ngừa bệnh sởi như sau:
Tiêm phòng
Tiêm vắc xin là cách tốt nhất để ngăn ngừa bệnh sởi. Hai liều vắc xin sởi hiệu quả trong việc ngăn ngừa lây nhiễm bệnh sởi.
Có hai loại vắc xin MMR và MMRV để phòng tránh chung một số loại bệnh. Thuốc chủng ngừa MMRV bảo vệ chống lại các bệnh nhiễm trùng giống như thuốc chủng ngừa MMR và cũng bao gồm bảo vệ chống lại bệnh thủy đậu.
Trẻ em có thể được tiêm chủng ngừa lần đầu khi được 12 tháng tuổi, hoặc sớm hơn nếu phải đi du lịch nước ngoài, liều thứ hai trong độ tuổi từ 4 – 6 tuổi.
Một số người thuộc các nhóm sau không nên tiêm vắc xin ngừa sởi bao gồm:
- Những người từng có phản ứng nặng với vắc xin sởi hoặc các thành phần vắc xin
- Phụ nữ mang thai (chỉ nên tiêm sau sinh)
- Những người bị suy giảm miễn dịch, bao gồm những người mắc HIV/AIDS, những người đang điều trị ung thư hoặc những người đang dùng thuốc ức chế hệ thống miễn dịch.
Các tác dụng phụ khi tiêm chủng thường là sốt, phát ban nhẹ và biến mất sau vài ngày. Trong một số trường hợp hiếm hoi có thể khiến lượng tiểu cầu xuống thấp hoặc gây co giật. Hầu hết sẽ không có tác dụng phụ.
Tiêm phòng không chỉ quan trọng giúp bảo vệ bạn và gia đình trước sởi mà nó cũng giúp bảo vệ những người không được tiêm chủng. Khi nhiều người được chủng ngừa một căn bệnh nào đó thì cũng sẽ ít có khả năng khiến chúng lây lan sang người khác, đây cũng có thể được gọi là miễn dịch cộng đồng.
Để đạt được miễn dịch cộng đồng chống lại bệnh sởi, khoảng 96% cộng đồng cần phải được tiêm chủng.
Các phương pháp phòng ngừa khác
Không phải ai cũng có thể tiêm phòng bệnh sởi. Có những cách để bạn có thể ngăn ngừa sự lây lan của bệnh sởi như:
- Vệ sinh tay, rửa tay trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh và trước khi chạm vào mặt, miệng hoặc mũi
- Không dùng chung đồ dùng cá nhân như dụng cụ ăn uống, ly uống nước, bàn chải đánh răng với những người có thể bị bệnh.
- Tránh tiếp xúc với những người mắc bệnh sởi
Nếu bạn bị bệnh sởi:
- Không ra ngoài, những nơi công cộng khác cho đến khi khỏi bệnh
- Tránh tiếp xúc với người khác như trẻ sơ sinh, những người bị suy giảm miễn dịch
- Che mũi và miệng nếu ho hoặc hắt hơi. Vứt bỏ tất cả khăn giấy đã sử dụng. Nếu không có khăn giấy, hãy hắt hơi vào khủy tay chứ đừng sử dụng bàn tay.
- Đảm bảo rửa tay thường xuyên và khử trùng bất cứ bề mặt nào hoặc đồ vật nào thường xuyên chạm vào
Bệnh sởi và phụ nữ mang thai
Phụ nữ mang thai chưa có miễn dịch với bệnh sởi nên cẩn thận để tránh phơi nhiễm khi mang thai. Phụ nữ mang thai mắc bệnh sởi có thể gây ra các tiêu cực tới sức khỏe của cả mẹ và bé.
Phụ nữ mang thai có nhiều nguy cơ bị các biến chứng của bệnh sởi như viêm phổi. Ngoài ra, mắc bệnh sởi khi mang thai có thể dẫn đến các biến chứng thai kỳ như sau:
- Sẩy thai
- Chuyển dạ sinh non
- Cân nặng khi sinh thấp
- Thai lưu
Bệnh sởi cũng có thể lây truyền từ mẹ sang con nếu người mẹ mắc bệnh sởi gần đến ngày dự sinh. Đây được gọi là bệnh sởi bẩm sinh. Trẻ sơ sinh mắc bệnh sởi bẩm sinh bị phát ban sau khi sinh hoặc phát ban ngay sau đó. Họ có nguy cơ bị biến chứng cao hơn và có thể đe dọa đến tính mạng.
Nếu bạn đang mang thai, không có miễn dịch với bệnh sởi và tin rằng bạn đã bị phơi nhiễm, hãy liên hệ với bác sĩ ngay tập tức. Việc tiêm globulin miễn dịch có thể giúp bạn ngăn ngừa nhiễm trùng.
Nguy cơ biến chứng của người mắc bệnh sởi
Bệnh sởi có tỷ lệ tử vong thấp ở trẻ em và người lớn khỏe mạnh. Hầu hết những người nhiễm virus sởi đều bình phục hoàn toàn. Nguy cơ biến chứng xảy ra ở những nhóm sau:
- Trẻ em dưới 5 tuổi
- Người lớn trên 20 tuổi
- Phụ nữ mang thai
- Những người có hệ thống miễn dịch suy yếu
- Những người bị suy dinh dưỡng
- Người bị thiếu vitamin A.
Khoảng 30% người bị bệnh sởi gặp phải một hoặc nhiều biến chứng. Bệnh sởi có thể dẫn đến các biến chứng đe dọa tính mạng như viêm phổi hoặc viêm não.
Các biến chứng khác liên quan đến bệnh sởi có thể bao gồm:
- Nhiễm trùng tai
- Viêm phế quản
- Viêm thanh khí phế quản
- Tiêu chảy nặng
- Mù lòa
- Các biến chứng thai kỳ
- Viêm não xơ cứng bán cấp, tình trạng thoái hóa hiếm gặp của hệ thần kinh phát triển nhiều năm sau khi bị nhiễm trùng.
Rất ít khả năng bạn mắc bệnh sởi nhiều lần. Sau khi nhiễm virus, cơ thể đã phát triển khả năng miễn dịch chống lại nhiễm trùng.
Tuy nhiên, bệnh sởi và các biến chứng tiềm ẩn có thể phòng ngừa qua việc tiêm chủng. Tiêm phòng không chỉ bảo vệ bạn và gia đình bạn mà còn ngăn ngừa virus sởi lây lan trong cộng đồng và ảnh hưởng đến những người không thể tiêm phòng.
