Tổng quan
Trầm cảm (Depression) là một rối loạn tâm trạng gây ra cảm giác buồn bã và mất hứng thú dai dẳng. Trầm cảm còn được gọi là rói loạn trầm cảm hay trầm cảm lâm sàng, ảnh hưởng đến cách chúng ta cảm thấy, suy nghĩ, hành xử và có thể dẫn đến một loạt các vấn đề về cảm xúc và thể chất.
Bạn có thể cảm thấy khó khăn khi thực hiện các hoạt động bình thường hàng ngày và đôi khi có thể cảm thấy như thể cuộc sống không đáng sống.
Bệnh trầm cảm có thể cần phải điều trị lâu dài. Tuy vậy đừng nản lòng, hầu hết những người bị trầm cảm thường cảm thấy tốt hơn khi sử dụng thuốc hoặc các liệu pháp tâm lý hoặc kết hợp cả hai.
Triệu chứng của trầm cảm
Các triệu chứng của bệnh trầm cảm có thể bao gồm:
- Cảm giác buồn bã, trống rỗng, tuyệt vọng
- Những cơn tức giận bộc phát, cáu kỉnh hoặc thất vọng, ngay cả những vấn đề nhỏ nhặt
- Mất hứng thú hoặc niềm vui trong hầu hết hoặc tất cả các hoạt động bình thường như tình dục, sở thích hoặc các hoạt động thể thao.
- Rối loạn giấc ngủ như mất ngủ hay ngủ quá nhiều
- Mệt mỏi và thiếu năng lượng nên ngay cả những việc nhỏ cũng phải nỗ lực nhiều hơn
- Giảm cảm giác thèm ăn và giảm cân hoặc tăng cảm giác thèm ăn và tăng cân
- Lo lắng, kích động hoặc bồn chồn
- Suy nghĩ, nói hoặc chuyển động cơ thể chậm lại
- Cảm giác vô dụng hoặc đầy tội lỗi, tự trách bản thân mình về những thất bại trong quá khứ
- Khó suy nghĩ, tập trung, ghi nhớ và đưa ra quyết định
- Suy nghĩ thường xuyên hoặc lặp đi lặp lại về cái chết, ý nghĩ tự tử, cố gắng tự sát.
- Các vấn đề về thể chất không giải thích được như đau lưng hay đau đầu.
Với nhiều người bị trầm cảm, các triệu chứng thường đủ nghiêm trọng để gây ra các vấn đề đáng chú ý trong các hoạt động hàng ngày như công việc, học tập, các hoạt động xã hội hoặc các mối quan hệ với người khác. Một số người có thể cảm thấy như đau khổ hoặc bất hạnh mà không rõ lý do.
Các triệu chứng trầm cảm ở trẻ em và thanh thiếu niên
Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến của bệnh trầm cảm ở trẻ em và thanh thiếu niên tương tự như ở người lớn nhưng có một số khác biệt.
- Ở trẻ nhỏ: Các triệu chứng trầm cảm có thể bao gồm buồn bã, cáu kỉnh, đeo bám, lo lắng, đau nhức…
- Ở thanh thiếu niên: Các triệu chứng có thể bao gồm buồn bã, cáu kỉnh, cảm thấy tiêu cực và vô giá trị, tức giận, học kém, cảm thấy bị hiểu lầm và cực kỳ nhạy cảm, ăn hoặc ngủ quá nhiều, tự làm hại bản thân, mất hứng thú trong các hoạt động bình thường, tránh giao tiếp xã hội.
Các triệu chứng trầm cảm ở người lớn tuổi
Trầm cảm không phải là một phần bình thường của sự già đi và nó không bao giờ được coi thường. Thật không may, trầm cảm thường không được chẩn đoán và không được điều trị ở người lớn tuổi, họ có thể cảm thấy miễn cưỡng tìm kiếm sự giúp đỡ. Các triệu chứng trầm cảm có thể khác hoặc ít rõ ràng hơn ở người lớn tuổi như:
- Khó khăn về trí nhớ hoặc thay đổi tính cách
- Đau, mệt mỏi, chán ăn, khó ngủ hoặc mất hứng thú với tình dục, không phải do tình trạng sức khỏe hoặc thuốc gây ra
- Thường muốn ở nhà hơn là ra ngoài giao lưu hoặc làm những điều mới mẻ
- Suy nghĩ hoặc cảm xúc về tự suát, đặc biệt ở nam giới lớn tuổi.
Khi nào nên đi khám bác sĩ?
Nếu bạn cảm thấy chán nản, hãy hẹn khám bác sĩ hoặc bác sĩ tâm lý càng sớm càng tốt. Nếu bạn miễn cưỡng tìm cách điều trị, hãy nói chuyện với bạn bè hoặc người thân, bất kỳ chuyên gia chăm sóc sức khỏe nào.
Nguyên nhân gây trầm cảm
Không biết rõ chính xác nguyên nhân gây ra bệnh trầm cảm. Như với nhiều rối loạn tâm thần, nhiều yếu tố có thể liên quan như:
- Sự khác biệt về mặt sinh học: Những người bị trầm cảm dường như có những thay đổi về thể chất trong não của họ. Ý nghĩa của những thay đổi này vẫn chưa chắc chắn, nhưng cuối cùng có thể giúp xác định nguyên nhân.
- Chất dẫn truyền thần kinh là các chất hóa học tự nhiên trong não có thể đóng một vai trò trong bệnh trầm cảm. Nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng những thay đổi trong chức năng và tác dụng của những chất dẫn truyền thần kinh này và cách chúng tương tác với các nơ ron thần kinh liên quan đến việc duy trì sự ổn định tâm trạng có thể đóng một vai trò quan trọng trong bệnh trầm cảm và cách điều trị bệnh trầm cảm.
- Những thay đổi tỏng cân bằng nội tiết tố của cơ thể có thể liên quan đến việc gây ra hoặc kích hoạt bệnh trầm cảm. Sự thay đổi hormone có thể do mang thai và trong những tuần hoặc vài tháng sau sinh và do các vấn đề về tuyến giáp, mãn kinh hoặc một số bệnh lý khác.
- Đặc điểm di truyền: Trầm cảm phổ biến hơn ở những người có quan hệ huyết thống mắc chứng này. Các nhà nghiên cứu đang cố gắng tìm ra các gen có thể liên quan đến việc gây ra bệnh trầm cảm.
Các biến chứng của bệnh trầm cảm
Trầm cảm là một rối loạn nghiêm trọng có thể gây ra những tổn hại khủng khiếp cho bạn và gia đình. Trầm cảm thường trở nên tồi tệ hơn nếu nó không được điều trị, dẫn đến các vấn đề về cảm xúc, hành vi và sức khỏe ảnh hưởng đến mọi thứ trong cuộc sống.
Ví dụ về các biến chứng liên quan đến trầm cảm bao gồm:
- Thừa cân hoặc béo phì, có thể dẫn tới các vấn đề về tim mạch và bệnh tiểu đường
- Đau đớn và bệnh tật
- Lạm dụng rượu bia và các chất kích thích
- Lo lắng, rối loạn hoảng sợ hoặc ám ảnh xã hội
- Xung đột gia đình, khó khăn trong các mối quan hệ và các vấn đề về công việc hoặc học tập
- Cách ly xã hội
- Dễ nghĩ quẩn
Chẩn đoán
Bác sĩ có thể xác định chẩn đoán trầm cảm dựa trên:
- Khám sức khỏe
- Các xét nghiệm máu hoàn chỉnh hoặc kiểm tra tuyến giáp để đảm bảo nó hoạt động bình thường
- Đánh giá tâm thần
- Sử dụng các tiêu chí về trầm cảm và thống kê các rối loạn tâm thần (DSM-5)
Các loại trầm cảm
Các triệu chứng do trầm cảm nặng có thể khác nhau ở mỗi người. Để làm rõ loại trầm cảm mà bạn mắc phải, bác sĩ có thể thêm một hoặc nhiều chỉ định. Một dấu hiệu xác định có nghĩa là bạn bị trầm cảm với các đặc điểm cụ thể như:
- Lo lắng: Trầm cảm với cảm giác bồn chồn bất thường hoặc lo lắng về các sự kiện có thể xảy ra hoặc mất kiểm soát
- Các đặc điểm hỗn hợp như trầm cảm và hưng cảm bao gồm nói quá nhiều, thừa năng lượng
- Đặc điểm u sầu – trầm cảm nghiêm trọng với việc không phản ứng với những điều mang lại niềm vui và liên quan đến việc thức dậy vào sáng sớm với tâm trạng tồi tệ hơn, thay đổi lớn về cảm giác thèm ăn, kích động hoặc uể oải.
- Các đặc điểm không điển hình: Trầm cảm bao gồm khả năng tạm thời kích động bởi những điều vui vẻ, tăng cảm giác thèm ăn, ngủ quá mức, nhạy cảm với sự từ chối và cảm giác nặng nề ở tay hoặc chân
- Đặc điểm tân thần: Trầm cảm kèm theo ảo tưởng hoặc ảo giác, có thể liên quan đến sự kém cỏi cá nhân hoặc các chủ đề tiêu cực khác
- Hội chứng Catanonia: Trầm cảm bao gồm hoạt động vận động liên quan đến chuyển động không kiểm soát và không có mục đích cố định
- Khới phát trước sinh: Trầm cảm xảy ra trong thời kỳ mang thai hoặc trong những tuần hoặc vài tháng sau sinh.
- Trầm cảm theo mùa: Trầm cảm liên quan đến sự thay đổi trong các mùa và giảm tiếp xúc với ánh sáng mặt trời.
Các rối loạn khác gây ra các triệu chứng trầm cảm
Một số rối loạn khác như những rối loạn dưới đây, bao gồm trầm cảm như một triệu chứng. Điều quan trọng là phải được chẩn đoán chính xác và mới có cách điều trị thích hợp.
- Rối loạn lưỡng cực I và II: Những rối loạn tâm trạng này bao gồm sự thay đổi tâm trạng từ cao (hưng cảm) đến thấp (trầm cảm). Đôi khi rất khó để phân biệt giữa rối loạn lưỡng cực và trầm cảm.
- Rối loạn Cyclothymic: Rối loạn Cyclothymic liên quan đến mức cao và mức thấp nhẹ hơn so với rối loạn lưỡng cực.
- Rối loạn điều hòa tâm trạng rối loạn: Xảy ra ở trẻ em bao gồm cáu kỉnh và tức giận kinh niên, nghiêm trọng và thường xuyên bộc phát tính nóng nảy. Rối loạn này thường phát triển thành rối loạn trầm cảm hoặc rối loạn lo âu trong những năm thiếu niên hoặc tuổi trưởng thành.
- Rối loạn trầm cảm dai dẳng: Đôi khi được gọi là chứng rối loạn nhịp tim, đây là một dạng trầm cảm ít nghiêm trọng hơn nhưng mãn tính hơn. Mặc dù nó thường không vô hiệu hóa, nhưng rối loạn trầm cảm dai dẳng có thể khiến bạn không thể hoạt động bình thường trong thói quen hàng ngày và cuộc sống sinh hoạt một cách trọn vẹn nhất.
- Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt: Điều này liên quan đến các triệu chứng trầm cảm liên quan đến thay đổi hormone bắt đầu một tuần trước đó và cải thiện trong vài ngày sau khi bắt đầu kỳ kinh, và sẽ giảm thiểu hoặc biến mất sau khi kết thúc kỳ kinh.
- Các rối loạn trầm cảm khác: Bao gồm trầm cảm do sử dụng thuốc kích thích, một số loại thuốc được kê đơn hoặc một tình trạng y tế khác.
Phòng ngừa bệnh trầm cảm
Không cóc ách nào chắc chắn để ngăn ngừa trầm cảm. tuy nhiên những phương pháp dưới đây có thể hữu ích:
- Thực hiện các bước kiểm soát căng thẳng để tăng khả năng phục hồi và nâng cao lòng tự trọng của bản thân
- Nhờ sự hỗ trợ của gia đình, bạn bè trong thời gian khủng hoảng để vượt qua
- Điều trị các dấu hiệu của vấn để giúp ngăn trầm cảm trở nên tồi tệ hơn
- Cân nhắc điều trị lâu dài để giúp ngăn ngừa tái phát các triệu chứng.
