Xơ vữa động mạch: Triệu chứng và nguyên nhân gây bệnh

Xơ cứng động mạch và xơ vữa động mạch đôi khi được sử dụng cùng một nghĩa, nhưng có sự khác biệt giữa hai thuật ngữ này.

Tổng quan

Xơ vữa động mạch (Atherosclerosis) là sự tích tụ chất béo, cholesterol và các chất khác trong và trên thành động mạch gây ra các mảng bám trong động mạch. Các mảng bám có thể khiến động mạch bị hẹp lại và cản trở dòng chảy của máu. Các mảng bám cũng có thể vỡ ra, dẫn đến cục máu đông.

Mặc dù xơ vữa động mạch thường được coi là một bệnh về về tim mạch, nhưng nó có thể ảnh hưởng đến các động mạch ở bất kỳ vị trí nào trong cơ thể. Xơ vữa động mạch có thể được điều trị. Thói quen sống lành mạnh có thể giúp ngăn ngừa xơ vữa động mạch.

Triệu chứng của bệnh xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch nhẹ thường không có bất kỳ triệu chứng nào.

Các triệu chứng xơ vữa động mạch thường không xảy ra cho đến khi động mạch bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn đến mức nó không thể cung cấp đủ máu cho các cơ quan và mô.

Đôi khi các cục máu đông chặn đứng hoàn toàn dòng chảy của máu. Cục máu đông có thể vỡ ra và có thể gây ra cơn đau tim hoặc đột quỵ.

Các triệu chứng của xơ vữa động mạch trung bình đến nặng phụ thuộc vào động mạch nào bị ảnh hưởng. Ví dụ:

• Xơ vữa động mạch trong động mạch tim gây ra các cơn đau ngực hoặc đau thắt ở ngực.
• Xơ vữa động mạch dẫn đến não có thể gây tê hoặc yếu đột ngột ở tay hoặc chân, khó nói, nói lắp, mất thị lực tạm thời ở một mắt hoặc xệ cơ mặt. Những dấu hiệu này báo hiệu một cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua. Nếu không được điều trị, nó có thể dẫn tới đột quỵ.
• Xơ vữa động mạch ở tay và chân có thể gây ra đau chân khi đi bộ, giảm huyết áp ở một chi bị ảnh hưởng
• Xơ vữa động mạch dẫn đến thận có thể gây cao huyết áp hoặc suy thận.

Khi nào nên đi khám bác sĩ?

Nếu bạn nghĩ rằng bạn bị xơ vữa động mạch, hãy đi khám bác sĩ ngay. Bạn cũng nên chú ý đến các triệu chứng ban đầu do thiếu lưu lượng máu, chẳng hạn như đau ngực (đau thắt ngực), đau chân hoặc tê.

Chẩn đoán và điều trị sớm có thể ngăn chặn tình trạng xơ vữa động mạch trở nên tồi tệ hơn và ngăn ngừa cơn đau tim, đột quỵ hoặc tình trạng tệ hơn khác.

Nguyên nhân gây bệnh xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch là một bệnh nặng dần và có thể bắt đầu ngay từ khi còn nhỏ. Nguyên nhân chính xác vẫn chưa được làm rõ. Nó có thể bắt đầu với tổn thương hoặc tổn thương lớp bên trong của động mạch.

Nguyên nhân gây bệnh xơ vữa động mạch có thể do:

• Huyết áp cao
• Cholesterol cao
• Chất béo trung tính cao
• Hút thuốc lá
• Bệnh tiểu đường
• Kháng insulin
• Béo phì
• Viêm không rõ nguyên nhân hoặc do các bệnh như viêm khớp, lupus, bệnh vẩy nến hoặc bệnh viêm ruột

Khi thành trong của động mạch bị tổn thương, các tế bào máu và các chất khác có thể tập trung tại vị trí bị thương và tích tụ trong lớp lót bên trong của động mạch.

Theo thời gian, chất béo, cholesterol và các chất khác cũng tích tụ trên thành trong của động mạch tim. Sự tích tụ này được gọi là mảng bám. Mảng bám có thể khiến động mạch bị thu hẹp, cản trở dòng chảy của máu. Các mảng bám cũng có thể vỡ ra, dẫn đến cục máu đông.

Các yếu tố tăng nguy cơ mắc xơ vữa động mạch

Sự xơ cứng của các động mạch xảy ra theo thời gian. Lão hóa là một yếu tố nguy cơ của xơ vữa động mạch.

Những yếu tố khác làm tăng nguy cơ bị xơ vữa động mạch bao gồm:

• Tiền sử gia đình có người mắc bệnh tim
• Chế độ ăn uống thiếu lành mạnh
• Bệnh tiểu đường
• Huyết áp cao
• Cholesterol cao
• Mức độ cao của protein phản ứng C (CRP), một dấu hiệu của chứng viêm
• Lười tập thể dục
• Béo phì
• Chứng ngưng thở khi ngủ
• Hút thuốc lá

Các biến chứng của bệnh xơ vữa động mạch

Các biến chứng của xơ vữa động mạch phụ thuộc vào động mạch bị hẹp hay tắc. Ví dụ:

• Bệnh động mạch vành: Khi xơ vữa động mạch thu hẹp các động mạch gần tim của bạn, bạn có thể phát triển bệnh động mạch vành, có thể gây đau ngực (đau thắt ngực), đau tim hoặc suy tim.
• Bệnh động mạch cảnh: Khi xơ vữa động mạch thu hẹp các động mạch gần não của bạn, bạn có thể phát triển bệnh động mạch cảnh. Điều này có thể gây ra cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA) hoặc đột quỵ.
• Bệnh động mạch ngoại vi: Khi xơ vữa động mạch thu hẹp các động mạch ở tay hoặc chân, bạn có thể phát triển các vấn đề về lưu lượng máu ở tay và chân được gọi là bệnh động mạch ngoại vi. Điều này có thể khiến bạn kém nhạy cảm với nhiệt và lạnh, làm tăng nguy cơ bị bỏng hoặc tê cóng. Hiếm khi, việc thiếu máu đến cánh tay hoặc chân có thể gây chết mô (hoại thư).
• Phình mạch: Xơ vữa động mạch cũng có thể gây ra chứng phình động mạch, một biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể. Hầu hết những người bị chứng phình động mạch không có triệu chứng. Có thể xảy ra đau và nhói ở khu vực phình mạch và đây là trường hợp cấp cứu y tế. Nếu một túi phình bị vỡ, nó có thể gây chảy máu bên trong cơ thể đe dọa tính mạng.
• Bệnh thận mãn tính: Xơ vữa động mạch có thể khiến các động mạch dẫn đến thận bị thu hẹp. Việc thu hẹp các động mạch này ngăn cản đủ lượng máu giàu oxy đến thận. Thận cần đủ lưu lượng máu để giúp lọc các chất thải và loại bỏ các chất lỏng dư thừa.

Chẩn đoán

Các bác sĩ sẽ thực hiện khám sức khỏe và hỏi các câu hỏi về lịch sử sức khỏe cá nhân và gia đình của bạn.

Bac sĩ có thể nghe thấy tiếng rít khi nghe động mạch của bạn bằng ống nghe.

Tùy thuộc vào kết quả khám sức khỏe, bác sĩ có thể đề xuất một hoặc nhiều xét nghiệm, bao gồm:

• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu thường được thực hiện để kiểm tra lượng đường và cholesterol trong máu. Lượng đường trong máu và cholesterol cao làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch. Một xét nghiệm protein phản ứng C (CRP) cũng có thể được thực hiện để kiểm tra một loại protein có liên quan đến tình trạng viêm động mạch.
• Điện tâm đồ (ECG hoặc EKG): Thử nghiệm nhanh chóng và không đau này đo hoạt động điện của tim. Trong quá trình đo điện tâm đồ, các cảm biến được gắn vào ngực và đôi khi ở cánh tay hoặc chân. Dây kết nối các cảm biến với một máy để hiển thị hoặc in kết quả. Điện tâm đồ có thể giúp xác định xem có giảm lưu lượng máu đến tim hay không.
• Bài tập kiểm tra căng thẳng
• Siêu âm tim: Thử nghiệm này sử dụng sóng âm thanh để hiển thị lưu lượng máu qua tim. Đôi khi nó được thực hiện với bài kiểm tra căng thẳng tập thể dục.
• Siêu âm Doppler: Nhà cung cấp của bạn có thể sử dụng một thiết bị siêu âm đặc biệt (siêu âm Doppler) để đo huyết áp của bạn tại các điểm khác nhau dọc theo cánh tay hoặc chân của bạn. Các phép đo này có thể cho thấy tốc độ của dòng máu trong động mạch.
• Thông tim và chụp mạch: Xét nghiệm này có thể cho biết nếu động mạch vành bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn. Một ống mềm dài và mỏng (ống thông) được đưa vào mạch máu, thường là ở bẹn hoặc cổ tay, và dẫn đến tim. Thuốc nhuộm chảy qua ống thông đến các động mạch ở tim. Thuốc nhuộm giúp các động mạch hiển thị rõ ràng hơn trên hình ảnh được chụp trong quá trình kiểm tra.
• Chụp calci mạch vành: Còn được gọi là chụp tim, xét nghiệm này sử dụng hình ảnh chụp cắt lớp vi tính (CT) để tạo ra hình ảnh chi tiết của tim. Nó có thể cho thấy sự lắng đọng canxi trong thành động mạch. Kết quả của bài kiểm tra được cho dưới dạng điểm số. Khi có canxi, điểm càng cao thì nguy cơ mắc bệnh tim càng cao.
• Các xét nghiệm hình ảnh khác: Chụp mạch cộng hưởng từ (MRA) hoặc chụp cắt lớp phát xạ positron (PET) cũng có thể được sử dụng để nghiên cứu các động mạch. Các xét nghiệm này có thể cho thấy tình trạng xơ cứng và thu hẹp các động mạch lớn, cũng như chứng phình động mạch.

Phòng ngừa

Các thay đổi lối sống lành mạnh tương tự được khuyến nghị để điều trị chứng xơ vữa động mạch cũng có thể giúp ngăn ngừa nó. Những thay đổi lối sống này có thể giúp giữ cho các động mạch khỏe mạnh:

• Bỏ hút thuốc
• Ăn thực phẩm lành mạnh
• Tập thể dục thường xuyên
• Duy trì cân nặng hợp lý
• Kiểm tra và duy trì huyết áp khỏe mạnh
• Kiểm tra và duy trì lượng cholesterol và lượng đường trong máu khỏe mạnh