Tổng quan
Viêm màng não (Meningitis) là tình trạng viêm chất lỏng và màng bao quanh não và tủy sống.
Sưng do viêm màng não thường gây ra các triệu chứng như nhức đầu, sốt, căng cứng cổ.
Hầu hết các trường hợp viêm màng não là do nhiễm vi rút và nhiễm trùng do vi khuẩn, ký sinh trùng và nấm. Một số trường hợp bệnh viêm màng não có thể tự cải thiện mà không cần điều trị trong vài tuần trong khi những trường hợp khác có thể đe dọa tới tính mạng và cần điều trị kháng sinh khẩn cấp.
Việc điều trị sớm viêm màng não do vi khuẩn có thể ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.
Triệu chứng của viêm màng não
Các triệu chứng của bệnh viêm màng não bắt đầu có thể tương đồng với bệnh cúm. Chúng có thể phát triển trong vài giờ hoặc trong vài ngày.
Các triệu chứng phổ biến của bệnh viêm màng não bao gồm:
- Sốt cao đột ngột
- Cổ cứng
- Đau đầu dữ dội hơn bình thường
- Nhức đầu kèm buồn nôn, nôn mửa
- Lú lẫn, khó tập trung
- Co giật
- Buồn ngủ và khó thức dậy
- Nhạy cảm với ánh sáng
- Không thèm ăn
- Phát ban trên da
Dấu hiệu bệnh viêm màng não ở trẻ sơ sinh
Dấu hiệu bệnh viêm màng não ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có thể có bao gồm:
- Sốt cao
- Khóc liên tục
- Buồn ngủ quá mức hoặc khó chịu
- Khó thức dậy sau giấc ngủ
- Thiếu hoạt động hoặc chậm chạp
- Không thức dậy để ăn
- Bú kém
- Nôn mửa
- Phồng lên ở thóp
- Căng cứng cơ thể và cổ
Trẻ sơ sinh bị viêm màng não có thể khó dỗ dành và thậm chí có thể khóc nhiều hơn khi được bế.
Khi nào nên đi khám bác sĩ?
Viêm màng não do vi khuẩn rất nghiêm trọng và có thể gây tử vong trong vài ngày nếu không được điều trị kháng sinh kịp thời. Việc điều trị chậm trễ sẽ làm tăng nguy cơ tổn thương não vĩnh viễn hoặc tử vong.
Hãy nói chuyện với bác sĩ ngay nếu bạn hoặc con bạn gặp các dấu hiệu của bệnh viêm màng não.
Nguyên nhân gây viêm màng não
Nhiễm vi rút là nguyên nhân phổ biến nhất gây bên
Nhiễm virus là nguyên nhân phổ biến nhất của viêm màng não, sau đó là nhiễm trùng do vi khuẩn và hiếm khi là nhiễm trùng do nấm và ký sinh trùng. Vì nhiễm trùng do vi khuẩn có thể đe dọa tính mạng nên việc xác định nguyên nhân là điều cần thiết.
Viêm màng não do vi khuẩn
Vi khuẩn sau khi xâm nhập vào máu di chuyển đến não và tủy sống gây ra bệnh viêm màng não cấp do vi khuẩn. Bệnh cũng có thể xảy ra khi vi khuẩn xâm nhập trực tiếp vào màng não. Điều này có thể do nhiễm trùng tai hoặc xoang, vỡ hộp sọ, hiếm khi là do phẫu thuật.
Một số chủng vi khuẩn có thể gây viêm màng não cấp tính do vi khuẩn, phổ biến nhất là:
- Phế cầu (Streptococcus pneumoniae): Vi khuẩn này là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Nó thường gây ra bệnh viêm phổi hoặc nhiễm trùng tai/xoang. Có thể sử dụng vắc xin để ngăn ngừa nhiễm trùng này.
- Não mô cầu (Neisseria meningitidis): Vi khuẩn này là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh viêm màng não do vi khuẩn. Những vi khuẩn này thường gây nhiễm trùng đường hô hấp trên nhưng có thể gây viêm màng não mô cầu khi chúng xâm nhập vào máu. Đây là một bệnh nhiễm trùng rất dễ lây lan, ảnh hưởng chủ yếu đến thanh thiếu niên. Nó có thể gây ra dịch. Sử dụng vắc xin có thể giúp ngăn ngừa nhiễm trùng. Tuy nhiên ngay cả khi đã tiêm phòng, bất kỳ ai tiếp xúc gần với người bệnh viêm màng não mô cầu cần được uống kháng sinh để ngăn ngừa bệnh.
- Vi khuẩn Haemophilus influenzae type b (Hib) từng là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ nhỏ. Nhưng vắc xin Hib mới đã làm giảm đáng kể số ca mắc loại viêm màng não này.
- Vi khuẩn Listeria monocytogenes (vi khuẩn listeria): Những vi khuẩn này có thể được tìm thấy trong pho mai, xúc xích và đồ ăn chưa được khử trùng. Phụ nữ mang thai, trẻ sơ sinh, người lớn tuổi và những người có hệ miễn dịch suy yếu là những đối tượng dễ mắc bệnh nhất. Vi khuẩn Listeria có thể vượt qua hàng rào nhau thai và nhiễm trùng vào cuối thai kỳ có thể gây tử vong cho em bé.
Viêm màng não do vi rút
Bệnh viêm màng não do vi rút thường nhẹ và có thể tự khỏi. Hầu hết các trường hợp mắc bệnh là do một nhóm vi rút được gọi là enteroivirus, thường gặp nhất vào cuối hè và đầu thu. Các loại vi rút như herpes simplex, HIV, vi rút quai bị, vi rút West Nile và những loại khác cũng có thể gây viêm màng não do vi rút.
Viêm màng não mãn tính
Các sinh vật phát triểm chậm như nấm và Mycobacterium tuberculosis xâm nhập vào màng và chất lỏng xung quanh não gây viêm màng não mãn tính.
Viêm màng não mãn tính phát triển trong hai tuần hoặc hơn. Các dấu hiệu và triệu chứng của viêm màng não mãn tính như nhức đầu, sốt, nôn mửa và rối loạn tinh thần.
Viêm màng não do nấm
Viêm màng não do nấm tương đối ít phổ biến. Bệnh thường xảy ra do người bệnh hít phải các bào tử nấm có trong đất, gỗ mục nát, phân chim.
Viêm màng não do nấm không lây từ người sang người. Viêm màng não do Cryptococcus là một dạng nấm phổ biến ảnh hưởng đến những người bị suy giảm hệ miễn dịch như AIDS. Nó có thể đe dọa tới tính mạng nếu không được điều trị bằng thuốc chống nấm. Ngay cả khi được điều trị, viêm màng não do nấm vẫn có thể tái phát.
Viêm màng não do ký sinh trùng
Ký sinh trùng có thể gây ra một loại viêm màng não hiếm gặp gọi là viêm màng não tăng bạch cầu ái toan. Viêm màng não do ký sinh trùng cũng có thể do nhiễm sán dây trong não hoặc sốt rét thể não.
Viêm màng não do amip là một loại hiếm gặp, đôi khi có thể bị lây nhiễm khi đi bơi và có thể đe dọa tới tính mạng.
Các ký sinh trùng chính gây bệnh viêm màng não thường lây nhiễm cho động vật. Mọi người thường bị nhiễm khi ăn thực phẩm nhiễm các ký sinh trùng này.
Viêm màng não do ký sinh trùng không lây lan giữa người với người.
Các nguyên nhân viêm màng não khác
Viêm màng não cũng có thể do các nguyên nhân không lây nhiễm như phản ứng hóa học, dị ứng thuốc, một số loại ung thư và các bệnh viêm nhiễm như bệnh sarcoidosis.
Các yếu tố rủi ro tăng nguy cơ mắc bệnh
- Không tiêm chủng
- Tuổi tác
- Sống trong môi trường cộng đồng như nội trú, ký túc xá
- Mang thai: Tăng nguy cơ mắc bệnh listeriosis gây viêm màng não.
- Hệ thống miễn dịch bị suy yếu do mắc AIDS, nghiện rượu, bệnh tiểu đường, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch và các yếu tố khác ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch. Người phải cắt bỏ lá lách cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn bình thường.
Các biến chứng của viêm màng não
Viêm màng não có thể để lại các triệu chứng nguy hiểm, chính vì vậy hãy điều trị ngay khi phát hiện bệnh thông qua nhiều dấu hiệu ở trên.
Bệnh viêm màng não dễ gây ra nhiều biến chứng như:
- Mất thính lực
- Khó nhớ
- Các vấn đề thần kinh
- Vấn đề về dáng đi
- Co giật
- Suy thận
- Sốc
- Tử vong
Nếu được điều trị kịp thời, ngay cả những người bị viêm màng não nặng cũng có thể hồi phục tốt.
Chẩn đoán
Bác sĩ có thể chẩn đoán viêm màng não dựa trên tiền sử bệnh, khám sức khỏe và một số xét nghiệm nhất định.
Bác sĩ có thể kiểm tra các dấu hiệu nhiễm trùng quanh đầu, tai, cổ họng và da dọc theo cột sống.
Một số xét nghiệm có thể được sử dụng để chẩn đoán viêm màng não bao gồm:
- Cấy máu
- Chụp cắt lớp CT, chụp cộng hưởng từ MRI, chụp X-quang ngực hoặc xoang
- Chọc dò thắt lưng
Điều trị
Việc điều trị bệnh viêm màng não phụ thuộc vào loại viêm màng não mắc phải.
Điều trị viêm màng não do vi khuẩn
Viêm màng não cấp do vi khuẩn phải được điều trị ngay bằng kháng sinh tiêm đường tĩnh mạch và đôi khi cần tới corticosteroid. Phương pháp này giúp đảm bảo hồi phục và giảm nguy cơ biến chứng như sưng não, co giật.
Sử dụng kháng sinh phối hợp nhiều loại thuốc kháng sinh tùy thuộc vào loại vi khuẩn gây nhiễm trùng. Bác sĩ có thể đề nghị một loại kháng sinh phổ rộng cho đến khi xác định được chính xác nguyên nhân gây viêm màng não.
Bác sĩ có thể dẫn lưu bất kỳ xoang hoặc xương chũm nào bị nhiễm trùng – xương phía sau tai ngoài kết nối với tai giữa.
Điều trị viêm màng não do vi rút
Bệnh viêm màng não do vi rút thường sẽ khỏi sau vài tuần. Điều trị các trường hợp nhẹ của viêm màng não do vi rút thường bao gồm:
- Nghỉ ngơi
- Uống nhiều nước
- Sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn giúp hạ sốt và giảm đau nhức cơ thể
Bác sĩ có thể kê đơn thuốc corticosteroid để giảm sưng não và thuốc chống co giật để kiểm soát cơn động kinh.
Nếu vi rút herpes gây ra bệnh viêm màng não thì có thể cần tới thuốc kháng vi rút.
Điều trị các loại viêm màng não khác
Nếu không rõ nguyên nhân gây viêm màng não, bác sĩ có thể bắt đầu điều trị kháng vi rút và kháng sinh trong khi chờ xác định nguyên nhân.
Điều trị viêm màng não mãn tính dựa trên nguyên nhân cơ bản. Thuốc kháng nấm điều trị viêm màng não do nấm và kết hợp giữa thuốc kháng sinh đặc hiệu có thể điều trị viêm màng não do lao.
Tuy nhiên, những loại thuốc này có thể có tác dụng phụ nghiêm trọng.
Viêm màng não không do nhiễm trùng do phản ứng dị ứng hoặc bệnh tự miễn có thể được điều trị bằng corticosteroid. Trong một số trường hợp, không cần điều trị vì tính trạng bệnh có thể tự khỏi.
Viêm màng não liên quan đến ung thư đòi hỏi liệu pháp điều trị cho bệnh ung thư cụ thể.
Phòng ngừa bệnh viêm màng não
Vi khuẩn hoặc vi rút thông thường có thể gây viêm màng não qua ho, hắt hơi, hôn hoặc sử dụng chung đồ dùng hàng ngày.
Các biện pháp dưới đây có thể giúp ngăn ngừa bệnh viêm màng não:
- Rửa tay cẩn thận giúp ngăn ngừa sự lây lan của vi trùng, đặc biệt là trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, ở nơi công cộng hoặc sau khi vuốt ve động vật.
- Thực hành vệ sinh tốt, không sử dụng chung đồ uống, thức ăn, ống hút, dụng cụ ăn uống, son môi, bàn chải đánh răng…
- Giữ gìn sức khỏe: Duy trì một hệ thống miễn dịch khỏe mạnh bằng cách nghỉ ngơi đầy đủ, tập thể dục thường xuyên và ăn uống lành mạnh với nhiều trái cây tươi, rau quả và ngũ cốc nguyên hạt.
- Che miệng và mũi lại khi ho hoặc hắt hơi
- Phụ nữ mang thai cần cẩn thận trong ăn uống
Chủng ngừa
Một số dạng viêm màng não do vi khuẩn có thể phòng ngừa được bằng các loại vắc xin sau:
- Thuốc chủng ngừa Haemophilus influenzae type b (Hib)
- Vắc xin liên hợp phế cầu (PCV13)
- Thuốc chủng ngừa polysaccharide phế cầu (PPSV23)
- Vắc xin liên hợp viêm não mô cầu.
