Tổng quan
Táo bón (Constipation) là tình trạng đi tiêu không thường xuyên hoặc phân khó đi ra ngoài kéo dài trong vài tuần hoặc có thể lâu hơn, thường xảy ra với những người đi ngoài ít hơn 3 lần mỗi tuần.
Táo bón có thể ảnh hưởng đến một số hoạt động và công việc hàng ngày của nhiều người, đặc biệt táo bón mãn tính có thể khiến người bệnh phải căng quá mức để đi tiêu.
Điều trị táo bón mãn tính một phần phụ thuộc vào nguyên nhân cơ bản. Tuy nhiên trong một số trường hợp táo bón không rõ nguyên nhân.
Triệu chứng của táo bón
Các dấu hiệu và triệu chứng của táo bón mãn tính bao gồm:
- Đi ngoài ít hơn 3 lần một tuần
- Đi ngoài ra phân vón cục hoặc cứng
- Khó đi ngoài
- Cảm giác một khối tắc nghẽn trong trực tràng ngăn cản chuyển động của ruột
- Cảm giác không thể cho hết phân ra ngoài trực tràng
- Có thể cần phải ấn vào bụng để đi ngoài
Táo bón có thể được coi là mãn tính nếu bệnh nhân đã trải qua hai hoặc nhiều triệu chứng trên kéo dài trên 3 tháng.
Nguyên nhân gây táo bón
Táo bón thường xảy ra nhất khi chất thải hoặc phân di chuyển quá chậm qua đường tiêu hóa hoặc không thể được loại bỏ hiệu quả khỏi trực tràng, điều này có thể khiến phân trở nên cứng và khô.
Táo bón mãn tính có thể do nhiều nguyên nhân.
Tắc nghẽn trong ruột kết hoặc trực tràng
Sự tắc nghẽn trong đại tràng hoặc trực tràng có thể làm chậm hoặc ngừng chuyển động của phân. Nguyên nhân bao gồm:
- Vết rách nhỏ ở da xung quanh hậu môn (nứt hậu môn)
- Sự tắc nghẽn trong ruột (tắc ruột)
- Ung thư ruột kết
- Hẹp ruột kết (thắt ruột)
- Ung thư bụng khác chèn ép lên đại tràng
- Ung thư trực tràng
- Trực tràng phình ra qua thành sau của âm đạo
Các vấn đề với dây thần kinh xung quanh đại tràng và trực tràng
Các vấn đề về thần kinh có thể ảnh hưởng đến các dây thần kinh khiến các cơ ở đại tràng và trực tràng co lại và di chuyển phân qua ruột. Nguyên nhân bao gồm:
- Tổn thương các dây thần kinh kiểm soát các chức năng cơ thể (bệnh thần kinh tự chủ)
- Đa xơ cứng
- Bệnh Parkinson
- Chấn thương tủy sống
- Đột quỵ
Các vấn đề với các cơ liên quan đến quá trình đào thải
Các vấn đề với các cơ vùng chậu liên quan đến việc đi tiêu có thể gây ra táo bón mãn tính. Những vấn đề này có thể bao gồm:
- Không có khả năng thư giãn các cơ vùng chậu để cho phép đi tiêu (anismus)
- Các cơ vùng chậu không phối hợp thư giãn và co lại một cách chính xác (chứng dyssynergia)
- Cơ xương chậu bị suy yếu
Các tình trạng ảnh hưởng đến nội tiết tố trong cơ thể
Hormone giúp cân bằng chất lỏng trong cơ thể bạn. Các bệnh và tình trạng làm đảo lộn sự cân bằng của hormone có thể dẫn đến táo bón, bao gồm:
- Bệnh tiểu đường
- Tuyến cận giáp hoạt động quá mức (cường cận giáp)
- Thai kỳ
- Suy giáp khiến tuyến giáp hoạt động kém
Các yếu tố rủi ro tăng nguy cơ mắc bệnh
Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ bị táo bón mãn tính bao gồm:
- Người lớn tuổi
- Phụ nữ có nguy cơ bị táo bón cao hơn
- Cơ thể bị mất nước
- Chế độ ăn thiếu chất xơ
- Thiếu hoạt động thể chất
- Sử dụng một số loại thuốc như thuốc an thần, thuốc giảm đau opiod, thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc giảm huyết áp
- Mắc một số tình trạng sức khỏe tâm thần như trầm cảm hoặc rối loạn ăn uống
Các biến chứng của táo bón
Các biến chứng của táo bón mãn tính bao gồm:
- Sưng tĩnh mạch ở mậu môn: Việc căng thẳng để đi tiêu có thể gây sưng các tĩnh mạch trong và xung quanh hậu môn và gây ra bệnh trĩ.
- Rách da ở hậu môn: Phân lớn hoặc cứng có thể gây ra những vết rách li ti ở hậu môn và làm nứt hậu môn.
- Không thể đào thải phân ra ngoài: Táo bón mãn tính có thể gây ra sự tích tụ của phân cứng và mắc kẹt trong ruột.
- Ruột lồi ra khỏi hậu môn: Việc căng thẳng khi đi ngoài có thể khiến một phần nhỏ trực tràng căng ra và nhô ra khỏi hậu môn gây ra chứng sa trực tràng.
Chẩn đoán
Ngoài khám sức khỏe tổng quát và khám trực tràng, các bác sĩ có thể sử dụng các xét nghiệm và một số thủ tục sau để chẩn đoán táo bón mãn tính và cố gắng tìm ra nguyên nhân:
- Xét nghiệm máu
- Chụp X-quang
- Kiểm tra trực tràng hoặc nội soi đại tràng xích ma
- Nội soi đại tràng
- Áp kế hậu môn
- Nghiệm pháp đẩy bóng giúp đánh giá tốc độ cơ thắt hậu môn
- Nghiên cứu quá trình vận chuyển ruột kết
- Chụp X-quang trực tràng khi đi đại tiện
- Chụp cộng hưởng từ MRI
Điều trị
Điều trị táo bón mãn tính thường bắt đầu bằng việc thay đổi chế độ ăn uống và lối sống nhằm tăng tốc độ di chuyển của phân trong ruột. Nếu những thay đổi đó không giúp ích, bác sĩ có thể đề nghị sử dụng thuốc hoặc phẫu thuật.
Thay đổi chế độ ăn uống và lối sống
Bác sĩ có thể đề nghị một số thay đổi trong lối sống và ăn uống để giảm táo bón như sau:
- Tăng cường lượng chất xơ trong chế độ ăn uống hàng ngày giúp tăng trọng lượng của phân và tăng tốc độ di chuyển qua ruột. Hãy bắt đầu ăn nhiều trái cây tươi và rau quả mỗi ngày, có thể thêm bánh mì và ngũ cốc nguyên hạt. Bệnh nhân mắc táo bón có thể cần bổ sung nhiều chất xơ hơn bình thường.
- Tăng cường tập thể dục, tăng hoạt động thể chất giúp tăng hoạt động trong cơ của ruột.
- Chăm đi tiêu hơn: Một số người có thể bỏ qua cảm giác muốn đi tiêu vì một số lý do nào đó nhưng điều này có thể khiến tăng nguy cơ mắc táo bón hoặc làm bệnh trở nên nghiêm trọng hơn.
Sử dụng thuốc nhuận tràng
Mỗi loại thuốc nhuận tràng hoạt động khác nhau, các loại thuốc dưới đây có sẵn không cần kê đơn:
- Bổ sung chất xơ: Các chất bổ sung chất xơ bao gồm psyllium (Metamucil, Konsyl), canxi polycarbophil (FiberCon, Equalactin) và methycellylose (Citrucel).
- Một số chất kích thích như bisacodyl (Correctol, Dulcolax) và sennosides (Senokot, Ex-Lax, Perdiem) khiến ruột co lại.
- Thuốc nhuận tràng thẩm thấu giúp phân di chuyển qua ruột kết bằng cách tăng tiết chất lỏng từ ruột và giúp kích thích nhu động ruột.
- Dầu nhờn: Chất bôi trơn như dầu khoáng giúp phân di chuyển qua ruột kết dễ dàng hơn.
- Chất làm mềm phân như docusate natri (Colase) và docusate canxi (Surfak) làm ẩm phân bằng cách hút nước từ ruột.
Sử dụng một số loại thuốc khác
Nếu thuốc mua tự do không giúp điều trị táo bón mãn tính, bác sĩ có thể đề nghị sử dụng thuốc theo toa, đặc biệt nếu bệnh nhân mắc hội chứng ruột kích thích.
- Thuốc hút nước vào ruột: Một số loại thuốc kê đơn có sẵn để điều trị táo bón mãn tính như Lubiprostone (Amitiza), linaclotide (Linzess) và plecanatide (Trulance) hoạt động bằng cách hút nước vào ruột và tăng tốc độ di chuyển của phân.
- Serotonin 5-hydroxytryptamine 4 thụ thể: Prucalopride (Motegrity) giúp di chuyển phân qua ruột kết.
- Thuốc đối kháng thụ thể mu-opioid tác dụng ngoại vi (PAMORA): Nếu táo bón do thuốc giảm đau opioid gây ra, các PAMODA như naloxegol (Movantik) và methynaltrexone (Relistor) sẽ đảo ngược tác dụng của opioid lên ruột để giữ cho ruột hoạt động.
Một số thủ thuật hiếm khi phải sử dụng để điều trị táo bón có thể là huấn luyện cơ xương chậu hay phẫu thuật.
Phòng ngừa
Một số biện pháp dưới đây có thể giúp bạn tránh phát triển chứng táo bón mãn tính:
- Ăn nhiều thực phẩm giàu chất xơ bao gồm đậu, rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
- Ăn ít thực phẩm có lượng chất xơ thấp như thực phẩm chế biến sẵn, các sản phẩm từ sữa và thịt
- Uống nhiều nước
- Vận động nhiều và chăm chỉ tập thể dục
- Quản lý căng thẳng
- Đi tiêu ngay khi cơ thể cảm giác muốn đi.
